Karluklar, (Çince: 葛逻禄 veya 葛邏祿; Géluólù, alışılmış sesçil Gelolu, Gelu, Khololo, Khorlo, Harluut) 766 - 1215 yılları arasında, Orta Asya'da varlığını sürdüren Türk boylarıdır. "Karluk" adı Arap kaynaklarında "حارلوق Harluk", Farsça eserlerde "حاللوه Halluh", Çin yıllıklarında ise "Géluólù" biçimlerinde kullanılmıştır.^[1] Kadim Türk çağlarında Karluklara "Üç Oğuz" yani "Üçboy" da denilmiştir.^[2]

Onoklar soyundan gelen Karluklar Türgiş Devletini bertaraf ederek Batı Türkistan'da devlet kurdular. Karluklar Talas Savaşına kadar Karluk Devleti olarak devam etti. Daha sonra Karahanlılara dönüştü. İslamiyeti kabul eden ilk Türk topluluğudur. Divân-ı Lügati't-Türk'te; "قرلق Karluk" "Göçebe Türklerden bir bölük adıdır. Oğuzlardan ayrıdırlar. Oğuzlar gibi Türkmendirler."^[3]

Karluk boylarının bilinen Tarihi [değiştir]

• 665-681 bağımsız yaşama;
• 682 Göktürklere katılma;
• 745 Uygurlara katılma;
• 766- 840 bağımsız;
• 840 Karahanlılara katılma.
• 1212-1300 beylik düzeyinde yaşama.

Karlukların tarihi

665-682 yılları

Devletin merkezi Balasagun idi. Karluklar bir süre Göktürk Devleti'ne bağlı olarak varlıklarını sürdürdüler. Göktürkler'in dağılmasının ardından Çin'e direndiler ve kendi devletlerini kurdular. Türkçe karlık ( kar yığını ) manasında olan Karluklar 5.yy da Kara-İrtiş ve Tarbağatay bölgesinde yaşamışlardır. Bağımsız olmadan önce devletin başında Kül Erkin denen yöneticiler bulunurdu.

682 Göktürklerle birliktelik [değiştir]

766-840 Karluk devleti [değiştir]

• Türgişlerin yıkılmasından sonra Batı Türkistan'da bağımsız hakanlık kurdular. (766-840)

Türgeşler'in hakimiyetine son verdiler; onların topraklarını ele geçirdiler. Bu gelişme onları İslam ordularıyla karşı karşıya getirdi. Aynı tarihlerde Çin İmparatorluğu, Müslümanları durdurmak için büyük bir sefer başlatmıştı. Karluklar henüz Müslüman olmamalarına rağmen İslam ordularının yanında yer aldılar. 751 yılındaki Talas Savaşı'nda, Çinli Tang ordusunda savaşırken saf değiştirerek Arap ordusunun zaferine katkıda bulundular. İslam dinini kabul eden ilk Türk topluluğu oldular.

Karahanlıların kuruluşu [değiştir]

İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar’ın kuruluşunda rol oynadılar.Uygurların 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılmasıyla Uygurlara bağlı yaşayan Karluklar diğer Türk boyları ile birleşerek merkezi Balasagun olmak üzere Batı Türkistanda Karahanlı devleti kuruldu. Devletin ismi kuvvetli “hükümdar” anlamına gelen Karahan ünvanından gelmektedir. Devletin kurulma yıllarında İslamiyet Taşkent ve çevresinde yayılmaktaydı.

Moğol Egemenliği ve Beylik yılları

Devlet düzenini yıkan Moğollar sebebiyle, beylik düzeninde 1300'lü yıllara kadar gelebildiler. Karluklar, bir Türk boyudur. Cengiz Han'ın ordusunda görev almışlardır. Bugün Özbeklerin atalarından biri de Karluklar'dır. ^{[kaynak belirtilmeli]}Direnişçi bir Türk boyudur.II. Arslan Han zamanında Cengiz Han'ın egemenliğini tanımışlardır.Cengiz'e itaat eden ilk Müslüman hükümdar olup, 1221'de ölen bu Karluk hanı'nın oğluna da, Özkent şehri verilmişti. Cengiz zamanı Moğol devleti idaresinde vazife almış Karluklar görülmektedir.