Arnavut Tarihi
Arnavutlar, (Arnavutça: Shqiptaret), bugün Adriyatik kıyısı ile Balkanlar’ın diğer bölgelerinde yaşayan halk.
Konu başlıkları[göster] |
Kökenleri [değiştir]
Arnavutlar Avrupa’nın en eski otokton halkı olan antik İlliryalıların ve Pelasgların torunlarıdır [18]. Avrupa’da binlerce yıldır var oldukları Arnavutların dedeleri olan İlliryalılar denizci bir milletti ve kendilerine özgü yaptıkları, seri gemilerle Akdeniz ve Karadeniz’de denizaşırı ticari faaliyetler yaptıkları ve günümüzde genetik olarak Arnavutlara en yakın ırk İtalyanlar'ın olduğu düşünülür [19]. İtalya'nın güneyinde, özellikle Kalabriya ve Sicilya'da her ailede Arnavutlarla akrabalık mevcuttur. 8. yüzyıldan sonra Yugoslavlar ile de karışım yaşamışlardır. Atina kenti de esasen Arnavutların yaşadığı bir şehirdi ancak 1. Dünya Savaşından sonra Rumlar çoğunluğu sağladılar[kaynak belirtilmeli].
[değiştir]
Antik İlliryalılar arasında “Arber/Arben” isimli bir kabile bulunuyordu. Anlam olarak Eski Arnavutçada ‘ar’ “iş, tarla”; ‘ben’ “yapan, eden” anlamındadır.[kaynak belirtilmeli] Buna göre ‘arben’, “iş yapan” demektir. (Almanca Arbeit: çalışma,iş) Başlangıçta Arnavutların ataları olan Antik İlliryalıların bir kabilesi olan Arben, zamanla tüm Arnavutların ismi hâline gelmiştir. Roma Împaratorluğu'nun İlirya Eyaleti (Doğu Adriyatik) pek çok Roma imparatorunun doğum yeridir. Romalılar Arben kelimesini Arvanit olarak kendi dillerine adapte ettiler. Türkler ise “Arvanit” kelimesini “Arnavut” olarak telaffuz ettiler ve bu telaffuz günümüze kadar ulaştı. Doğu ve batı dillerinde de Arnavut kelimesi genellikle “Alban” ve bunun türevleri şeklinde geçer. Arnavutluk Cumhuriyeti’ndeki Arnavutlar “Arnavut” kelimesini bilmezler, kendilerine “Shqiptar” derler. ‘Shqiptar’ Arnavutçada "kartalın oğlu" anlamına gelir.[kaynak belirtilmeli] Arnavut kelimesinin Arnavutların yoğun yaşadığı ülkelerin dillerine göre kullanımı şöyledir: Arnavutluk: Shqiptar; Kosova: Shqiptar; Makedonya: Albanac/Šiptar/Shqiptar; Sırbistan: Albanac/Šiptar; Bosna-Hersek: Albanac/Šiptar; Karadağ: Albanac/Šiptar/Shqiptar; Hırvatistan: Albanac/Šiptar; Yunanistan: Arvanit/Arvanides; Türkiye: Arnavut; İtalya: Arberesh.
[değiştir]
Arnavut dili Arnavutçadır ve Hint-Avrupa dil ailesinden Avrupa koluna mensuptur. Arnavutça'nın köken olarak antik Pelasg dilinden geldiği, Antik (Eski) Yunanca'nın günümüz Rumcasına değil Arnavutça'ya daha yakın olduğu, Latincenin Arnavutça'dan türediği, Etrüskçe'nin Arnavutça'nın Toska aksanı ile ilgili olduğu yönündeki hipotez, teori ve görüşler dilbilimciler arasında yaygındır.
Arnavutça Toska şivesi ve Gega şivesi olmak üzere iki büyük şiveye ayrılır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde Osmanlı Türkçesi kanalıyla Türkçe, Arapça, Farsça pek çok kelime Arnavutçaya yerleşmiştir. Ancak Arnavutluk’ta Enver Hoca döneminde öz Arnavutça politikası doğrultusunda söz konusu yabancı kelimelerin bir bölümü Arnavutçadan çıkarılmıştır.
Din [değiştir]
Arnavutlar (Orta Çağ'daki isimleriyle Arbërór'lar) Roma İmparatorluğu'nun 4.yüzyılda hıristiyanlaşması ile birlikte Hıristiyanlığı kabul ettiler. İlirya ve Epiros bölgeleri en eski ahalisi olan Arnavutlar'ın toprakları, 5. yüzyıdaki kavimler göçleri nedeniyle Roma'nın yıkılması ve Doğu-Batı Roma olarak bölünüşü sonucunda Güney Slavları (Yugoslavlar)'ın eline geçti. 1054 yılında Doğu ve Batı Kiliseleri (Ortodoks ve Katolik) bölünüşünden sonra Doğu Roma'ya (Bizans'a) bağlı olan Arbanonlar/Arvanitler çoğunlukla Ortodoks (Tosk-Güney Arnavutluk-Epir), azınlıkla Katolik (Gega- Kuzey Arnavutluk) idiler [20] 6. yüzyıldan 14. yüzyıla kadar Kosova ve Karadağ'da Sırplarla yan yana yaşamaktan Slavlaşma ve Ortodokslaşma ileri düzeydeydi [21] Ancak Arnavutlar Sırp hegemonyasına karşı ve İtalya ile olan bağları ve yakınlıkları sebebiyle Arnavutluk Katolik Kilisesi'ne bağlılığı tercih ediyorlardı.
15. yüzyıldaki Osmanlı fetihleri sonucu diğer Balkan halkları ve Rumlar gibi müslümanlaşarak türkleştiler, ancak kimliklerini tamamen kaybetmediler. Yaklaşık yarım milyon Arnavut İtalya'ya kaçmak zorunda kaldı, geri kalanlar başlangıçta görüntü olarak ta olsa[22] 500 yıllık Osmanlı hâkimiyeti neticesinde müslümanlaşıp Doğu hâkimiyetine girdiler.
Sosyalist Enver Hoca yönetiminden önce hemen hemen çoğunluğu Müslüman olan Arnavutluk'ta rejimden sonra Hristiyanlığa geçişler olmuştur. Arnavutluk'ta 1912'de kuruluşundan itibaren dinî tasnif yapılmamaktadır.
Kosova, Makedonya ve Türkiye'deki Arnavutların tamamına yakını Müslümandır. Hristiyanlar azınlıktadır. Arnavutluk'ta kendini bir dine ait görmeyen veya birden fazla dine ait hissedenler nüfusun çoğunluğunu oluşturur.
[değiştir]
14. ve 15. yüzyıllarda coğrafi yakınlıkları sebebiyle İtalya'daki rönesansa çok yaklaşan Arnavutlar, mukavemet göstermelerine rağmen 16. yüzyılda Osmanlı hakimiyetine girdiler ve Doğu tarzı ataerkil ve tutucu bir yaşama geçmek zorunda kaldılar. Arnavut kültüründe kıdem ve saygı esastır. Bu nedenle yaşlılara büyük bir saygı vardır. Sülaledeki ya da ailedeki en yaşlı insan reis olarak kabul edilir ve sözlerinden dışarı çıkılmaz. Doğum, evlenme gibi önemli günlerde yapılan törenlerde sıkı bir disiplin ve seremoni dikkat çeker.
[değiştir]
İlk büyük göç Osmanlı'nın Balkanlar’a hâkim olmasıyla Hristiyan Arnavutların İtalya'daki adıyla Arbereşlerin İtalya'ya ve Ukrayna'ya yapılan göçleridir. Bu göçlerin sebebi Müslüman bir devletin hâkimiyeti altında yaşamak istememelerinden kaynaklanmaktadır [26]. Daha sonraki göçlerin esas sebebi Balkan Savaşları’nda Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkanlar’dan çekilmesi ve Müslüman toplulukların savunmasız kalmasıyla Sırpların, Bulgarların, Yunanların daha fazla toprak kazanmak için Arnavutların tarihî sınırları içinde kabul ettikleri yoğun yaşadıkları yerler olan Kosova, Makedonya, Karadağ ve Çamerya (Yanya) bölgelerini ele geçirmeleri ve buralarda yaşayan halkın zor kullanarak şiddet, zulümle ve baskıyla yerlerinden zorla göç ettirilmeleri sonucunda olmuştur. Özellikle Balkan Harbi’nden sonra Arnavutların yoğun yaşadığı yer olan Toplica şehrinde Sırplar tarafından büyük bir katliam yapılarak tamamı Arnavut olan bir şehir etnik temizlik yapılarak bugün bir tek Arnavut yaşamamaktadır.[kaynak belirtilmeli] Daha sonraki ikinci büyük soykırım 1945'te Yunanlar tarafından Çamerya'da uygulanmıştır.
Tarihin yakın dönemlerinde de Bosna ve Kosova’da tekrar bu soykırım hareketlerinin gerek Arnavutlara gerekse diğer Müslüman topluluklara uygulanmıştır. Ayrıca son olarak 1945 yılında Yugoslavya devletinin Makedonya'da Arnavutların nüfusunun Makedonlardan fazla olmasının engellemek için bilinçli bir göç politikası oluşturmuştur.